Na czym polega niedowidzenie?
Niedowidzenie to stan pogorszenia ostrości wzroku jednego lub obu oczu, nie wynikający z konkretnej choroby. Występuje niezależnie od przyjętych metod korekcji optycznej.
Dolegliwość pojawia się przede wszystkim u dzieci w wieku 6-8 lat, w kluczowym momencie rozwoju wzroku. Nasilenie objawów zależy od wieku, w którym pojawia się przeszkoda dla widzenia obuocznego.
Główne przyczyny niedowidzenia:
- zez jednostronny,
- różnowzroczność,
- ograniczone używanie oka – np. wskutek opadania górnej powieki, zmniejszenia przejrzystości rogówki, zaćmy, długiego zakrycia oka opatrunkiem,
- duża wada refrakcji (m.in. nadwzroczność, astygmatyzm).
W przypadku zeza jednostronnego, niedowidzenie powstaje w wyniku tłumienia bodźców wzrokowych przekazywanych z zezującego oka do ośrodków wzrokowych mózgu.
W różnowzroczności – gdy dysproporcja wady wzroku między oczami wynosi między 2,5- 3 dioptrie – oczy odbierają obrazy o tak odmiennej wielkości i wyrazistości, że widzenie obuoczne staje się niemożliwe. Wówczas, tłumieniu w korze wzrokowej mózgu ulegają bodźce wzrokowe oka z większą wadą refrakcji. Oko to staje się niedowidzącym.
U niektórych dzieci niedowidzenie wynika z jednoczesnego zeza i różnowzroczności.
Niedowidzenie wynikające z nieużywania oka stanowi rezultat braku bodźców wzrokowych, koniecznych do rozwoju sprawności widzenia oraz ukształtowania środkowej fiksacji siatkówkowej.
Duża, nieskorygowana nadwzroczność może skutkować niedowidzeniem obuocznym, jako że na siatkówkach obu oczu powstają słabej jakości, niewyraźne obrazy.
Diagnostyka:
Obejmuje pełen zakres badań okulistycznych, służących określeniu stopnia niedowidzenia i wskazaniu jego prawdopodobnej przyczyny. Ostrość wzroku określa się, uwzględniając wyrównanie wady refrakcji (korekcja okularowa, soczewki nagałkowe).
Podstawowym objawem niedowidzenia jest pogorszona ostrość wzroku, która nie podlega poprawie mimo podjętych prób korekcji. W przypadku małych dzieci, zdiagnozowane niedowidzenie można leczyć. Najlepiej do 7 r.ż., przed całkowitym ukształtowaniem układu wzrokowego. Niedowidzenie stwierdzone u osób dorosłych nie podlega leczeniu.
Metody leczenia:
- wyrównanie wady refrakcji – korekcja przy pomocy okularów, soczewek nagałkowych, kombinacja obu
- usunięcie przyczyny powodującej przeszkodę w widzeniu w przypadkach niedowidzenia z nieużywania – np. zaćmy wrodzonej,
- obturacja – zasłanianie oka; czas oraz charakter zasłaniania zależny jest od stopnia niedowidzenia:
- obturacja częściowa – zasłanianie zdrowego oka na kilka godzin,
- obturacja całkowita – zasłanianie zdrowego oka na cały dzień,
- naprzemienna – w przypadkach niedowidzenia obuocznego.
Obturacja wymusza zaangażowanie niedowidzącego oka w proces widzenia i umożliwia poprawę ostrości wzroku. Zasłanianie może trwać wiele miesięcy – do momentu uzyskania pożądanych rezultatów bądź ich długotrwałego braku.
- penalizacja – ,,karanie” lepiej widzącego oka, polegające na świadomym zmniejszaniu ostrości wzroku tegoż oka przez:
- stosowanie przed okiem zdrowym ,,niewłaściwej” korekcji okularowej,
- przewlekłą aplikację atropiny (dawkowanie kropli prowadzi do poszerzenia źrenicy, a w efekcie osłabienia ostrości wzroku).
- ćwiczenia celownicze wykorzystujące koordynację oko-ręka,
- ćwiczenia pleoptyczne – przy pomocy przyrządów, takich jak eutyskop czy pleoptofor.
Na niedowidzącym oku przeprowadza się tzw. olśnienie siatkówki, czyli oświetlenie ostrym strumieniem światła o dobranej długości fali, łącznie z miejscem niewłaściwej fiksacji, przy jednoczesnej ochronie okolic plamki. Wywołany w plamce Pacjenta powidok, pozwala na podjęcie prawidłowego kierunku widzenia.
- ćwiczenia lokalizacji przy użyciu przyrządów (np. lokalizatora dźwiękowego), dzięki czemu uzyskuje się ustawienie oka, przy którym fiksuje ono centralną częścią siatkówki, czyli plamką.
Podczas ćwiczeń Pacjent uczy się używać plamki jako wiodącego miejsca siatkówki.
Po leczeniu:
Ćwiczenia nie gwarantują uzyskania stałych rezultatów. Niezbędne jest ich regularne powtarzanie, połączone z wizytami i kontrolami okulistycznymi.
Należy podkreślić fakt, że nie każde niedowidzenie kwalifikuje się do leczenia. Skuteczność kuracji zależy m.in. od predyspozycji genetyczno-fizjologicznych Pacjenta.
Czy niedowidzenia da się uniknąć?
Najlepszą metodą uniknięcia choroby i jej wczesnego wykrycia jest diagnostyka. Można przeprowadzać ją już w wieku niemowlęcym. Badania warto powtarzać na późniejszych etapach rozwoju dziecka (między 2-3 r.ż. i 6-7 r.ż.). Szczególnie narażone na ewentualne wady wzroku są dzieci urodzone przedwcześnie. Podstawę do wzmożonej obserwacji stanowią też wady refrakcji, zezowanie, niedowidzenie czy wrodzone choroby narządu wzroku.